थानकोट । 

खाना खानुअघि राम्ररी हात धुनुपर्छ, यो सल्लाह सानैदेखि पाइन्छ । तर यो दौडधुपको जीवनमा हामीले हात धुने वा नधोने भन्ने वास्ता गर्दैनौं। एकातिर औँलाहरू अफिसमा कम्प्युटरमा चल्छन् र अर्को क्षण त्यही हातले स्न्याक्स खाइरहेका हुन्छौँ । तब हामीलाई थाहा हुँदैन कि अन्जानमा हानिकारक ब्याक्टेरिया शरीरमा प्रवेश गरिसकेको हुन्छ।

हात धुँदा ब्याक्टेरियाको संक्रमण हुँदैन । यसले फ्लू र फुड पोइजनिडङबाट पनि बच्न मद्दत गर्छ । औसतमा व्यक्तिले हरेक दिन ८-१० पटक आफ्नो हात धुन्छ। खाना खानु अघि र शौचालय गए पछि यो आवश्यक छ। तर के यसले हातको स्वच्छतालाई पूर्ण बनाउँछ?

छाला विशेषज्ञ कति पटक हात धुने भन्ने कुरा काममा निर्भर गर्दछ। भान्साकोठामा खाना पकाउने, साना बालबालिकाको ख्याल राख्नेहरूले अरूभन्दा बढी हात धुने गर्छन्। त्यसैगरी कार्यालयमा काम गर्नेभन्दा गाईवस्तु पाल्ने, कारखानाका कामदारले बढी हात धुनुपर्छ । अस्पतालमा काम गर्ने नर्स र डाक्टरहरूले दिनमा धेरै पटक हात धुनुपर्छ।

विज्ञका अनुसार ब्याक्टेरिया हुने सम्भावना भएका वस्तु छुँदा हात धुनुपर्छ । तर तपाईंले आफ्नो हात कसरी धुने भन्ने कुरा पनि महत्त्वपूर्ण छ। यदि तपाईंले आफ्नो हात राम्ररी धुनुभएन भने, यसको कुनै फाइदा छैन र संक्रमणको जोखिम कायमै हुन्छ।

लामो समयसम्म हात धुन माटो र खरानी प्रयोग गरिन्थ्यो। त्यसपछि साबुन र तरल साबुनको चलन आयो । अहिले सेनिटाइजर र टिस्यु ह्यान्डवाश गर्ने चलन छ । डाक्टरहरुका अनुसार २० देखि ३० सेकेन्डसम्म हात धुनु नै पर्याप्त हुन्छ। यसले हातलाई कीटाणुमुक्त बनाउँछ। जर्नल अफ फुड प्रोटेक्शनमा प्रकाशित एक रिपोर्ट अनुसार १० सेकेन्डसम्म तातो पानीमा हात राख्दा पनि हानिकारक ब्याक्टेरिया मारिन्छ ।

धेरैले लोशन वा लिक्विड ह्यान्डवास प्रयोग गर्छन्। तर यो पनि पूर्ण रूपमा सुरक्षित छैन। यसको प्रयोगले हातलाई ओसिलो बनाउँछ। सुख्खा छालाले आराम पाउँछ। यसको बावजुद, ब्याक्टेरिया हातमा रहन्छ।

सबैभन्दा राम्रो उपाय साबुन पानीले हात धुनु हो। तर, प्रयोग गरिएको साबुनलाई अन्य प्रयोजनका लागि प्रयोग नगर्न ख्याल गर्नुपर्छ । माटो वा खरानीले हात धुनु हुँदैन। कीटाणुहरू माटोमा लुकेका हुन्छन् जुन हातमा टाँसिन्छन्। त्यसैले शौच पछि यो महत्त्वपूर्ण छ ।

हात धुने दुई प्रकारका हुन्छन्, एउटा सामान्य र अर्को चिकित्सा पेशेवरहरूको हात धुने। डाक्टर र नर्सहरू बिरामी, बिरामीको लुगा र औषधीको सम्पर्कमा आउँछन्। यसले उनीहरूलाई संक्रमणको जोखिममा राख्छ। त्यसैले डाक्टरहरूले धेरै पटक हात धुने गर्छन्।

कसैसँग हात मिलाएपछि पटक–पटक हात धुनु आवश्यक छैन । तर हात मिलाएपछि हातले अनुहार नछुने, नाक सफा नगर्ने वा केही नखाने कुरा ध्यानमा राख्नुपर्छ । यसो गर्दा संक्रमण फैलिन सक्छ।

कसै-कसैलाई पटक पटक हात धुन मन लाग्छ। जसका कारण उनीहरु दिनभर हात धुने गर्छन् । कोभिडको समयमा, यो बानी मानिसहरूमा बढी सामान्य भयो। तर त्यसो गर्दा तपाईंको छालालाई हानी पुग्न सक्छ। 

धेरै हात धुने मन लाग्ने मानिसलाई अब्सेसिभ कम्पल्सिभ डिसअर्डर (ओसीडी) भन्ने रोग लाग्ने गर्छ। ब्रिटिस जर्नल अफ डर्माटोलोजीको अनुसन्धानका अनुसार हात धुनुका फाइदाहरू छन्। तर अत्याधिक हात धुनुका कारण हात सुन्निने, दाग लाग्ने, चिलाउने, जलन हुने जस्ता समस्या देखिन थालेका छन् ।

बारम्बार हात धुँदा छालाको नमी घट्छ। छाला सुख्खा र निर्जीव हुन्छ। यो बानी लगातार रहिरह्यो भने छालाको रोग लाग्ने सम्भावना बढ्छ ।

एजेन्सी