राजा रणजित मल्लले देश निकाला हुने क्रममा चन्द्रागिरि डाँडामा बसेर रचेको कविता

थानकोट, बैशाख २ ।

वि.सं १८२६ सालमा पृथ्वीनारायण शाहले काठमाण्डाै उपत्यकामा विजयको झण्डा गाडेपछि भक्तपुरका राजा रणजित मल्लले आफू काशी जाने इच्छा व्यक्त गरेपछी देश निकाला हुँदा आफ्नो देश छोड्ने क्रममा चन्द्रागिरि डाँडामा बसि आफ्नो देशको अन्तिम नजर लगाई लेखिएको कविता लेखेका थिए ।

आदिकवि भानुभक्तको जन्म नै नभएको बेला नेपाल भाषामा कविता रचना हुनु आफैंमा अनाैठो हो । मल्लले रचेको कविता अभिलेख मै छ । । यो भन्दा पहिले पनि धेरै कविताहरु नेपाल भाषामा रचिएको थियो, जुन शाह वंशले नेपाल मण्डल जितिसकेपछि धेरै रचनाहरु जलाई नष्ट गरेका थिए जसको उदाहरण भक्तपुरको साकोठास्थित साकोथा घर हो । साकोठा शब्द साफु र कोठा दुई शब्द मिलेर बनेको हो । साफु भन्नाले किताब हो, यसरी किताब राख्ने कोठा भएकोले यस घरको नाम नै साकोथा भएको हो । शाह वंशले भक्तपुर जितिसकेपछि यो घर नै जलाइदिएका थिए । जसका कारण यहाँ राखिएका हजारौं महत्वपूर्ण कीर्तिहरू जलाएको घटना सर्वविदित नै छ ।

रणजित मल्लका अन्तिम रचना:-
थोथे ज्यागु रस गबलेसं दै मखु ।
राम हा जि गन वने ।।
गन वने गन च्वने ।
सुयागु भरे च्वने दैव ।।
दैवया भरे च्वने ।
जित अति मय रे दैव ।।
राम हा …….
अमा मदु बुबा मदु ।
सुयागु भरे च्वने दैव ।।
जवे च्वसा दाजु मरु ।
खवे च्वसा किजा मरु ।।
जि पापी अभागी ।
गन वन सि रे दैव ।।
राम हा….
तपुखु, नपुखु स्वइ धका ।
न्या जन्म काया दैव ।।
चंदाल म्ह खे या ल्हातं ।
जाल केन्क स्यात दैव ।।
राम हा…..
न्यातापोल स्वय धका ।
बखुं जन्म काय दैव ।।
चंदाल म्ह खे या मचां ।
तुम्ब केन्का स्यात देव ।।
राम हा….
यसिंख्यले यसिं थन ।
चुपिंगाले म्वन ल्हुया ।।
वया च्वना भैरव ।
दर्शन याय प्रभु ।।
राम हा……

भाषानुवाद्ः

यस्तो रस कहिले पाउँदैन ।
राम अब म कहाँ जाउँ ।।
कहाँ जाउँ कहाँ बसुं ।
कस्को भर मा बसुं दैव ।।
रामः
दैव को भर मा बस्ने मलाई ।
अति मन पर्दैन रामः ।
आमा छैन बुबा छैन् ।
कस्को भर मा बसुं दैव ।।
दाँया हेरे दाई छैन् ।
बाँया हेरे भाई छैन्।।
म पापि अभागि ।
कहाँ गएर मर्ने दैव ।।
रामः
ठुलो पोखरी सानो पोखरी हेर्न पाईएला भनेर माछा जन्म लिए दैव ।चण्डाल खस ले जाल मा पारी मार्यो दैव । रामः
न्यातपोला हेरुं भनेर परेवा जन्म लिए दैव ।।
चन्डाल खस को बच्चा ले बन्दूक पडकाएर हानी मार्यो । रामः
योसिंखेल मा लिंड्गो उठायो ।
चुपिगाल मा नुहाएर पनि ।।
आई रहे भैरब ।
दर्शन गर्न प्रभू ।। रामः